فعالیت‌های آموزشی میسیونرهای آمریکایی در ایران/همدان
میسیونر آمریکایی به‌نام "مونت گمری" در سال 1915 در گزارش فعالیت خود اذعان می‌کند، از 255 عضو کلیسای [ا]ستفان مقدس، 113 نفر از شاگردان مدرسه دخترانه آمریکایی "فیت هوبارد" بوده‌اند.
بررسی‌های تاریخی و شواهد نشان داده که از قرن هجدهم به بعد وجود مبشرین و میسیونرهای مذهبی به‌خصوص در کشورهای آسیایی و آفریقایی آشکارا به منظور انجام مقاصد تبشیری و اهداف سیاسی و اطلاعاتی بوده است...
کشور ایران نیز از دیرباز مورد توجه مراکز تبشیری قرار داشته است و میسیونرهای آمریکایی به‌صورت ویژه با پوشش‌های آموزشی و پزشکی، نقش پررنگی در جذب افراد به مسیحیت داشته‌اند که در این یادداشت به حضور آنها در همدان پرداخته می‌شود.
یک مبلغ پرسبیترین به‌نام "ج.و.هاوکس" مؤسس مدارس آمریکایی در شهر همدان بود. پس از ورود او به این شهر، به تدریج همسرش، خانم "آنی مونتگمری"، دکتر و خانم "ای.و.الکساندر" نیز به هاوکس پیوستند.
این آموزشگاه نخستین مدرسه‌ای لقب گرفت که خارج از جامعه نستوریان در ایران گشایش یافته و مأموریت اولیه میسیونرها، جذب یهودیان به مسیحیت بود؛ چنان‌که در سال 1789 هفت نفر از یهودیان توسط "باست" -که از تهران به همدان رفته بود-، تعمید یافتند.
در سال 1881 میلادی آموزشگاه مورد اشاره با مدرسه ارامنه ادغام و پنج سال بعد نیز آموزشگاهی که توسط ملاشموئیل اداره می‌شد، به این مدرسه ملحق شد.
شبانهروزی شدن آموزشگاه و اعزام افراد بیش‌تر به همدان از دیگر فعالیت‌های میسیون آمریکایی بود. جذب دانش‌آموزان مسلمان به مدارس تبشیری به این نتیجه منجر شد که در اوایل جنگ جهانی اول از 126 شاگرد مدرسه، هفتاد و سه نفر-به‌عبارت دیگر بیش از نیمی از دانش‌آموزان- مسلمان بودند.
شخصی به‌نام "هوهانس نهاپتیان" که ساکن شورین همدان بود، در سال 1869 میلادی توسط "ج.ه. شد" به ارومیه برده شد و او پس از گذراندن آموزش‌های لازم و بازگشت به محل زندگی خود، آموزشگاهی را در این مکان ایجاد کرد، اما بر اثر مخالفت‌های شدید کشیش ارمنی گریگوری، از شورین اخراج شد.
با وجود این، اما این شخص دست از فعالیت‌های تبشیری خود برنداشت و مدت چهار سال در کوه‌های "خرقان" همدان به تدریس خود در یک مدرسه ادامه داد و در نهایت بار دیگر به شورین بازگشت و به ریاست مدرسه خودش منصوب شد.
مدرسه دخترانه نیز در سال 1882 و با ورود خانم "مونت گمری" به همدان تأسیس شد و با شبانهروزی شدن آن در منزل هوهانس، نخستین دختران مسلمان نیز نام‌نویسی کرده و در این بخش زندگی می‌کردند.
برگزرای مراسم دعا و خواندن انجیل به وسیله دانش‌آموزان مسلمان و مسیحی جزئی از برنامه روزانه مدارس آمریکایی در همدان بود؛ تا جایی که تخلفات متعدد این آموزشگاه‌ها بارها مورد اعتراض والدین و مقام‌های محلی قرار گرفت.
هرچند وزارت معارف، مدرسه آمریکایی همدان را در سال 1306 شمسی تعطیل و شاگردان آن را به مدارس ایرانی منتقل کرد، اما مبلغان آمریکایی با میانجی‌گری سفارت آمریکا در تهران بار دیگر در سال 1309 موفق شدند، آموزشگاه همدان را بازگشایی کنند.
جالب آن‌که مکان‌هایی که به‌عنوان آموزشگاه ایجاد شده بود، از آنها به‌عنوان محل جذب افراد به مسیحیت تبشیری و معرفی شاگردان به کلیسا استفاده می‌شد؛ چنان‌که در گزارش سال 1915 "مونت گمری" به این مهم اشاره شده است.
وی نتایج اقدامات خود را این‌چنین خلاصه می‌کند: "از بدو تأسیس آموزشگاه فیت هوبارد در همدان تاکنون یعنی در ظرف مدت سی‌وسه سال گذشته، 255 نفر به عضویت کلیسای [ا]ستفان مقدس در همدان پذیرفته شده‌اند و از این عده 113 نفر از شاگردان مدرسه فیت هوبارد بوده‌اند. علاوه بر آنها از میان 34 شاگرد مدرسه پسرانه هم که عضو کلیسای نام‌‌برده شده‌اند، 22 نفرشان قبلا در مدرسه فیت هوبارد تحصیل می‌کردند."
باید افزود، در تبیین حضور میسیونرهای مسیحی در همدان، نباید از نقش یهودیان این شهر نیز غافل شد، چنان‌که علاوه بر مسیحیان تبشیری، ده نفر از یهودیان مسیحی شده این شهر در سال 1894 کلیسای "پنیل" را بنیان گذاشتند که تنها یک سال پس از تأسیس، دو نفر از مسلمانان مسیحی شده را به جمع خود پذیرفتند./رهپویان هدایت
منابع:
- همراز، ویدا، مبلغان مسیحی در ایران از صفویه تا انقلاب اسلامی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391
- الدر، جان، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، تهران، انتشارات نور جهان، 1333
- سازمان اسناد ملی ایران، اسناد آموزش و پرورش، سال 1306